Τα πνευματικά δικαιώματα στο Διαδίκτυο είναι ένα θέμα που απασχολεί πολύ συχνά πολλούς χρήστες του Διαδικτύου και ιδίως τους νέους, οι οποίοι είναι και οι πλέον ενθουσιώδεις στη χρήση του. Είναι γνωστό ότι ο νόμος 2121/1993, "Περί Προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Συγγενικών Δικαιωμάτων" διέπει τα Πνευματικά δικαιώματα στην Ελλάδα. Πνευματική ιδιοκτησία είναι το πλέγμα των εξουσιών που παρέχει ο νόμος στον ιδιοκτήτη ενός πνευματικού έργου, να το προστατεύσει, να διαχειριστεί και να αμειφθεί ακόμη από τρίτους, όταν αυτοί εκμεταλλεύονται την πνευματική του ιδιοκτησία.
Ένα θέμα που απασχολεί τους καλλιτέχνες και ιδίως μουσικούς και συνθέτες είναι το πώς αποκτούν πνευματικά δικαιώματα πάνω σε ένα μουσικό έργο. Η απάντηση είναι απλή. Δεν απαιτείται κάποια συγκεκριμένη γραφειοκρατική διαδικασία για να αποκτήσει ο δημιουργός-καλλιτέχνης πνευματικά δικαιώματα πάνω στο έργο του
Η ιδιοκτησία πάνω σε ένα πνευματικό έργο, σύμφωνα με το νόμο, κατοχυρώνεται μόνο από τη «δημοσίευσή» του. Για παράδειγμα, μια μουσική σύνθεση κατοχυρώνεται, είτε από τη στιγμή που θα δημοσιοποιηθεί μέσω μιας δισκογραφικής παραγωγής, είτε μέσω μιας συναυλίας είτε μέσω μιας εκτέλεσης στο ραδιόφωνο ή στην Τηλεόραση ή και στο Διαδίκτυο. Η πνευματική ιδιοκτησία πάνω σε ένα πνευματικό έργο, σύμφωνα με το νόμο διαρκεί 70 χρόνια μετά το θάνατο του δημιουργού του. Μετά την παρέλευση των 70 ετών το έργο αυτό καθίσταται "κοινό κτήμα".
Ας δούμε όμως την συνήθη περίπτωση που οι νέοι δημιουργοί – μη διαθέτοντας άλλα μέσα - αποφασίζουν να ανεβάσουν ένα έργο τους, π.χ ένα τραγούδι ή μία μουσική σύνθεση στο Yοutube ή και σε άλλες δημοφιλείς πλατφόρμες του Διαδικτύου. Μία χρήσιμη συμβουλή στην περίπτωση αυτή είναι όταν οι νέοι δημιουργοί ανεβάζουν βίντεο στο Διαδίκτυο, θα πρέπει να διαβάζουν τους όρους χρήσης του εκάστοτε website. Οι όροι γενικά λένε πως ο δημιουργός διατηρεί τα πνευματικά δικαιώματα στο περιεχόμενό του, απλώς εν ολίγοις παραχωρεί και στην εταιρία την άδεια να τα διαχειρίζεται σαν να είχε και αυτή τα πνευματικά δικαιώματα – δηλαδή να αναδημοσιεύει και να προβάλλει το υλικό του δημιουργού ελεύθερα. Σε κάθε περίπτωση, αξίζει οι χρήστες να διαβάσουν τους όρους χρήσης και πνευματικών δικαιωμάτων όσων ιστοσελίδων και social media τους ενδιαφέρουν – αυτά δηλαδή στα οποία παρέχουν πρωτότυπο υλικό, π΄χ ένα μουσικό τους έργο ή προσωπικά τους δεδομένα.
Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις που απαλείφονται από το Youtube video με μουσικά έργα π.χ γιατί:
Το απαλειφθέν video ενδεχομένως παραβιάζει τα πνευματικά δικαιώματα κάποιου:
-Ακόμα και αν αναφέρεται ο ιδιοκτήτης/συνθέτης
-Ακόμα και αν δεν πωλείται το βίντεο έναντι χρημάτων
-Ακόμα και αν εμφανίζονται παρόμοια βίντεο στο YouTube.
-Εάν π.χ ο χρήστης το έχει καταγράψει από την τηλεόραση ή το έχει κατεβάσει από άλλον ιστότοπο, ενδέχεται να προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα και απαιτεί την άδεια του κατόχου του για διανομή.
Το κυρίαρχο ερώτημα στο Διαδίκτυο είναι πώς μπορούν να προστατευτούν αυτοί οι νέοι δημιουργοί μπροστά σε ένα τόσο επισφαλές για τα πνευματικά δικαιώματα μέσο, όπως είναι το Διαδίκτυο;
Ο κανόνας υπαγορεύει ότι κανείς δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει πνευματικό έργο, που αποδεδειγμένα ανήκει σε κάποιον, χωρίς την άδειά του. Αυτό αποτελεί και τη βάση της αναγνώρισης του δικαιώματος υπέρ του δημιουργού-ιδιοκτήτη του, δηλαδή το να ζητείται η άδειά του ούτως ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί το έργο του από τρίτους με νόμιμο τρόπο.
Σε περίπτωση που ο χρήστης του μουσικού έργου, δεν ζητήσει άδεια και δεν καταβάλει πνευματικά δικαιώματα στον δημιουργό του, ο δημιουργός δικαιούται να στραφεί δικαστικά εναντίον του. Επειδή η κατοχύρωση του πνευματικού δικαιώματος σε μουσικό έργο γίνεται με τη δημόσια εκτέλεσή του ή κυκλοφορία του, σε περίπτωση που αυτό το πνευματικό δικαίωμα παραβιάζεται από κάποιον τρίτο, ο δημιουργός δύναται να αποδείξει ότι το υπό αμφισβήτηση μουσικό έργο είναι δικό του πρωτότυπο έργο με τους εξής τρόπους:
1) Eίτε πριν την κυκλοφορία του μουσικού έργου ο δημιουργός οφείλει να έχει μεριμνήσει και καταθέσει σε κλειστό φάκελο σε Συμβολαιογράφο τους στίχους και τη μουσική του έργου του, σε μονάδα αποθήκευσης με το όνομα και τα πλήρη στοιχεία του και όλα αυτά να φέρουν βεβαία και ορισμένη ημερομηνία και τόπο, 2) είτε μπορεί – αν και συνιστώ την πρώτη λύση- να ταχυδρομήσει στον εαυτό του με συστημένη επιστολή τα στοιχεία του μουσικού έργου και όταν λάβει το φάκελο να κρατήσει αυτόν κλειστό σε ασφαλές μέρος σε περίπτωση που χρειαστεί ν αποδείξει την ιδιοκτησία του επάνω στο μουσικό έργο. Με αυτούς τους τρόπους αποδεικνύεται ότι ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης είναι ο δημιουργός του συγκεκριμένου μουσικού έργου και από πότε.
Ο νόμος είναι ιδιαίτερα αυστηρός, με όσους εκμεταλλεύονται πνευματικά έργα χωρίς την άδεια του δημιουργού τους, διαπράττουν το αδίκημα της κλοπής της πνευματικής ιδιοκτησίας, αδίκημα ή/και της «μουσικής πειρατείας».Το μεγαλύτερο μέσο εξασφάλισης που δίνει ο νόμος είναι το μέσο της απαγόρευσης της χρήσης και φυσικά η ποινική και αστική δίωξη του παραβάτη.
Παράλληλα, όποιος έχει σκοπό να πραγματοποιήσει διασκευή σε έργο που έχει συγκεκριμένο ιδιοκτήτη θα πρέπει απαραίτητα να ζητήσει την άδεια για τη διασκευή που θέλει να κάνει και θα πρέπει να γνωρίζει ότι ο δημιουργός έχει πάντα το δικαίωμα να την αρνηθεί, εφ' όσον θεωρεί ότι αυτή η διασκευή αλλοιώνει το έργο του σε ανεπίτρεπτο για εκείνον (τον δημιουργό) βαθμό.
Το πρωτότυπο έργο πάντα ανήκει στο δημιουργό του, απλά ο διασκευαστής για τη συγκεκριμένη διασκευή φέρεται ως συνδημιουργός, σε ποσοστό συνιδιοκτησίας που θα πρέπει να έχει προσυμφωνηθεί με το δημιουργό του έργου δυνάμει συγκεκριμένης σύμβασης.
Για παράδειγμα ένα ποσοστό το οποίο έχει αναγνωρισθεί σε διεθνή κλίμακα είναι το 12,5% για το διασκευαστή και το υπόλοιπο για τον αρχικό δημιουργό. Βέβαια υπάρχουν και περιπτώσεις που το σχετικό ποσοστό κυμαίνεται σε υψηλότερα ή χαμηλότερα επίπεδα ανάλογα με τη συμφωνία του αρχικού δημιουργού και εκείνου που προβαίνει στη διασκευή του μουσικού έργου.
Πέραν της κατοχύρωσης και πάταξης της κλοπής της πνευματικής ιδιοκτησίας και της μουσικής πειρατείας, ένα άλλο θέμα που απασχολεί συχνά τους νέους δημιουργούς είναι πώς μπορούν αυτοί να εισπράξουν τα πνευματικά τους δικαιώματα, δηλαδή τα χρηματικά ποσά από την χρήση των έργων τους. Αυτή τη λειτουργία επιτελούν οι Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης Πνευματικών Δικαιωμάτων, όπως είναι η Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας με διακριτικό τίτλο ΑΕΠΙ, όπως και η ΑΥΤΟΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ που είναι ο εισπρακτικός συλλογικός φορέας που έχει ιδρυθεί, διοικείται και λειτουργεί από μέλη της ΕΜΣΕ (ΕΝΩΣΗ ΜΟΥΣΙΚΟΣΥΝΘΕΤΩΝ & ΣΤΙΧΟΥΡΓΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ).
Γενικά, ως Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης ορίζεται εκείνος ο Οργανισμός, ο οποίος επιλέγεται από τους δημιουργούς μουσικής, για παράδειγμα, προκειμένου να διαχειρίζεται συνολικά τα δικαιώματά τους, να τους εκπροσωπεί συνολικά να προστατεύει συνολικά τα έργα τους και να εκτελεί συνολικά τις εντολές τους ως κοινός διαχειριστής της πνευματικής τους περιουσίας.
Πολλοί νέοι ενδιαφέρονται να γίνουν μέλη στον ΑΕΠΙ. Ο Δημιουργός λοιπόν που θέλει να εγγραφεί μέλος θα πρέπει να είναι συνθέτης ή στιχουργός έργου που έχει ή πρόκειται να παραχθεί σε υλικό φορέα ήχου ή ήχου και εικόνας ( CD, Cd Rom , video κλπ) ή να έχει ή να πρόκειται να εκτελεστεί δημόσια.Απαιτείται αρχικά η υπογραφή συμβολαίου με την ΑΕΠΙ, δυνάμει του οποίου θα δίνεται η εντολή σ' αυτήν από το δημιουργό να διαχειριστεί για λογαριασμό του το έργο του. Έπειτα, ο δημιουργός θα πρέπει να καταθέσει ενυπόγραφα το έργο του εγγράφως ότι είναι αυτός ιδιοκτήτης ή συνιδιοκτήτης. Η εγγραφή στην ΑΕΠΙ είναι δωρεάν. Είναι αξησημείωτο ότι η ΑΕΠΙ, έχοντας συμβάσεις αλληλοεκπροσωπήσεως με 195 αντίστοιχους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης από 100 χώρες του κόσμου, είναι ανά πάσα στιγμή σε θέση να προστατεύσει τα δικαιώματα των μελών της σ' όλες αυτές τις χώρες που συνεργάζεται.
Τέλος είναι βασικό όλοι οι απλοί χρήστες του Διαδικτύου – και ιδίως οι νέοι που λειτουργούν πιο αυθόρμητα και παρορμητικά - να χρησιμοποιούν μόνο νόμιμες υπηρεσίες downloading (κατεβάσματος) και συνεχούς ροής, που έχουν λάβει άδεια από τους δημιουργούς του περιεχομένου, όπως τους μουσικούς και τους παραγωγούς.
Βέβαια, όσον αφορά στους ιστοτόπους κοινωνικής δικτύωσης σαν το Facebook και το MySpace, συνήθως δεν υπάρχει πρόβλημα, οι νέοι να παρακολουθούν βίντεο και τραγούδια. Αν όμως αντιγράψουν περιεχόμενο, όπως ένα μουσικό κομμάτι, στον υπολογιστή τους ή σ’ άλλη συσκευή, και το μοιραστούν με άλλους ή το χρησιμοποιήσουν οι ίδιοι, τότε θα μπορούσαν να υπάρξουν νομικές συνέπειες και αυτό πρέπει να ληφθεί πολύ σοβαρά υπόψη από αμφότερους τους ενήλικες χρήστες, δημιουργούς και μη, και από τους ανήλικους είτε είναι απλοί χρήστες είτε εν δυνάμει δημιουργοί ή διασκευαστές ενός μουσικού έργου! ΧΡΥΣΑ ΤΣΙΩΤΣΗ
*Η Χρύσα Τσιώτση είναι δικηγόρος, με μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στο Δίκαιο του Internet και την τηλεπικοινωνιών (LL.M in Information Technology and Telecommunications Law, University of Strathclyde-Glasgow-U.K).