Το Μουσείο Ζαν Πολ Γκετί επιστρέφει μια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη του 12ου αιώνα, η οποία είχε κλαπεί κατά τη δεκαετία του '60 από τη Μονή Διονυσίου του Αγίου Όρους.
Το αμερικανικό μουσείο ανακοίνωσε χθες ότι επιστρέφει το κειμήλιο «εθελοντικά», καθώς πληροφορήθηκε ότι είχε μετακινηθεί παράνομα από το μοναστήρι εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια.
Πηγές του μουσείου δήλωσαν χθες στους «Τάιμς του Λος Αντζελες» ότι το χειρόγραφο αποκτήθηκε το 1983, ως μέρος «μιας μεγάλης και καλά τεκμηριωμένης συλλογής». Τώρα παρουσιάζεται στην έκθεση «Ουρανός και Γη» για το Βυζάντιο που έστειλε η Ελλάδα στις ΗΠΑ.
Η Ελλάδα, στον πόλεμο κατά της αρχαιοκαπηλίας, ερευνά τα τελευταία χρόνια διεξοδικά, μέσω της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού, τα εκθέματα που συνεισφέρουν άλλοι φορείς και μουσεία. Έτσι αποφεύγει τη συνέκθεση με αντικείμενα που δεν έχουν νόμιμη προέλευση.
Η Διεύθυνση το ανακάλυψε σύντομα, ενημερώθηκε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων ξεκίνησε τους χειρισμούς Οι συνεννοήσεις μεταξύ των υπηρεσιών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του μουσείου διήρκεσαν έξι εβδομάδες σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα.
Υπήρξε κίνδυνος να μην γίνει εφικτή η επιστροφή, επειδή το χειρόγραφο είχε παρουσιαστεί στην έκθεση «Η δόξα του Βυζαντίου» που έγινε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1997, όπου μετείχε και η Ελλάδα. Τότε, δεν είχε γίνει έλεγχος και αυτό δημιουργεί ένα τετελεσμένο στο διεθνές δίκαιο καθώς μπορεί να εκληφθεί ότι ενώ η χώρα μας γνώριζε ότι ήταν στο Γκετί, παρέλειψε να κινηθεί εναντίον του μουσείου.
Κι αυτό επειδή τότε είχε ενημερωθεί το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά όχι και το υπουργείο Πολιτισμού κι έτσι δεν συγκαταλεγόταν σε καμία βάση δεδομένων με κλεμμένα έργα τέχνης. Το χειρόγραφο θα επιστρέψει στην Ελλάδα μαζί με τα εκθέματα του «Ουρανός και Γη», μίας έκθεσης που εγκαινιάζεται αύριο και θα διαρκέσει έως τις 25 Αυγούστου.
Το εξαιρετικής σημασίας και εξαιρετικής αξίας χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις Πράξεις των Αποστόλων και τις επιστολές του απόστολου Παύλου. Ο αντιγραφέας μόναζε στο βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή στην Κωνσταντινούπολη. Η σημείωσή του στο τέλος του χειρογράφου είναι δηλωτική: «Το βιβλίον ετελειώθη με την Χάριν του Θεού το έτος 6641 (1113 μ.Χ.) διά χειρός του αμαρτωλού Θεόκτιστου».
Ο Θεόκτιστος έχει αντιγράψει το μεγαλύτερο μέρος του μαζί με ακόμη έναν που παραμένει ανώνυμος και αντέγραφε λιγότερο σημαντικά τμήματα του κειμένου. Άγνωστος παραμένει και ο εικονογράφος, ο οποίος ζωγράφισε τα υπέροχα διακοσμητικά: μικρογραφίες των τεσσάρων Ευαγγελιστών, επίτιτλους και συνθέσεις κάτω από αυτούς, καθώς και ευρετήρια γεγονότων και στα τέσσερα Ευαγγέλια, προσώπων κ.ά.Οι μικρογραφίες έχουν γίνει με τέμπερες και το χρυσό είναι το χρώμα που κυριαρχεί, όπως είναι χαρακτηριστικό στο Βυζάντιο.
Μέχρι την επινόηση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, τον 15ο αιώνα, ο μοναδικός τρόπος παραγωγής αντιγράφων ενός βιβλίου ήταν η αντιγραφή του με το χέρι. Έργο που είχαν επωμιστεί κυρίως οι μοναχοί, χάρη στους οποίους έφτασαν μέχρι τις μέρες μας οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, επιστήμονες και διανοητές. Τα χειρόγραφα στα οποία αναφέρεται και ο αντιγραφέας σπανίζουν. Ετσι στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε μια εξαίρεση που προσδίδει ενδιαφέρον στο υπέροχα κοσμημένο με μικρογραφίες χειρόγραφο. Κάτι που δείχνει πως το Γκετί μάλλον πρέπει να πλήρωσε ακριβά για να το αποκτήσει.
Τι έχει επιστρέψει μέχρι τώρα το Γκετί
Το αμερικανικό μουσείο ανακοίνωσε χθες ότι επιστρέφει το κειμήλιο «εθελοντικά», καθώς πληροφορήθηκε ότι είχε μετακινηθεί παράνομα από το μοναστήρι εδώ και περισσότερα από 50 χρόνια.
Πηγές του μουσείου δήλωσαν χθες στους «Τάιμς του Λος Αντζελες» ότι το χειρόγραφο αποκτήθηκε το 1983, ως μέρος «μιας μεγάλης και καλά τεκμηριωμένης συλλογής». Τώρα παρουσιάζεται στην έκθεση «Ουρανός και Γη» για το Βυζάντιο που έστειλε η Ελλάδα στις ΗΠΑ.
Η Ελλάδα, στον πόλεμο κατά της αρχαιοκαπηλίας, ερευνά τα τελευταία χρόνια διεξοδικά, μέσω της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης του υπουργείου Πολιτισμού, τα εκθέματα που συνεισφέρουν άλλοι φορείς και μουσεία. Έτσι αποφεύγει τη συνέκθεση με αντικείμενα που δεν έχουν νόμιμη προέλευση.
Η Διεύθυνση το ανακάλυψε σύντομα, ενημερώθηκε η γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων ξεκίνησε τους χειρισμούς Οι συνεννοήσεις μεταξύ των υπηρεσιών της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του μουσείου διήρκεσαν έξι εβδομάδες σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα.
Υπήρξε κίνδυνος να μην γίνει εφικτή η επιστροφή, επειδή το χειρόγραφο είχε παρουσιαστεί στην έκθεση «Η δόξα του Βυζαντίου» που έγινε στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 1997, όπου μετείχε και η Ελλάδα. Τότε, δεν είχε γίνει έλεγχος και αυτό δημιουργεί ένα τετελεσμένο στο διεθνές δίκαιο καθώς μπορεί να εκληφθεί ότι ενώ η χώρα μας γνώριζε ότι ήταν στο Γκετί, παρέλειψε να κινηθεί εναντίον του μουσείου.
Κι αυτό επειδή τότε είχε ενημερωθεί το υπουργείο Εξωτερικών, αλλά όχι και το υπουργείο Πολιτισμού κι έτσι δεν συγκαταλεγόταν σε καμία βάση δεδομένων με κλεμμένα έργα τέχνης. Το χειρόγραφο θα επιστρέψει στην Ελλάδα μαζί με τα εκθέματα του «Ουρανός και Γη», μίας έκθεσης που εγκαινιάζεται αύριο και θα διαρκέσει έως τις 25 Αυγούστου.
Το εξαιρετικής σημασίας και εξαιρετικής αξίας χειρόγραφο της Καινής Διαθήκης στην ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει τα τέσσερα Ευαγγέλια, τις Πράξεις των Αποστόλων και τις επιστολές του απόστολου Παύλου. Ο αντιγραφέας μόναζε στο βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή στην Κωνσταντινούπολη. Η σημείωσή του στο τέλος του χειρογράφου είναι δηλωτική: «Το βιβλίον ετελειώθη με την Χάριν του Θεού το έτος 6641 (1113 μ.Χ.) διά χειρός του αμαρτωλού Θεόκτιστου».
Ο Θεόκτιστος έχει αντιγράψει το μεγαλύτερο μέρος του μαζί με ακόμη έναν που παραμένει ανώνυμος και αντέγραφε λιγότερο σημαντικά τμήματα του κειμένου. Άγνωστος παραμένει και ο εικονογράφος, ο οποίος ζωγράφισε τα υπέροχα διακοσμητικά: μικρογραφίες των τεσσάρων Ευαγγελιστών, επίτιτλους και συνθέσεις κάτω από αυτούς, καθώς και ευρετήρια γεγονότων και στα τέσσερα Ευαγγέλια, προσώπων κ.ά.Οι μικρογραφίες έχουν γίνει με τέμπερες και το χρυσό είναι το χρώμα που κυριαρχεί, όπως είναι χαρακτηριστικό στο Βυζάντιο.
Μέχρι την επινόηση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο, τον 15ο αιώνα, ο μοναδικός τρόπος παραγωγής αντιγράφων ενός βιβλίου ήταν η αντιγραφή του με το χέρι. Έργο που είχαν επωμιστεί κυρίως οι μοναχοί, χάρη στους οποίους έφτασαν μέχρι τις μέρες μας οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς, επιστήμονες και διανοητές. Τα χειρόγραφα στα οποία αναφέρεται και ο αντιγραφέας σπανίζουν. Ετσι στη συγκεκριμένη περίπτωση έχουμε μια εξαίρεση που προσδίδει ενδιαφέρον στο υπέροχα κοσμημένο με μικρογραφίες χειρόγραφο. Κάτι που δείχνει πως το Γκετί μάλλον πρέπει να πλήρωσε ακριβά για να το αποκτήσει.
Τι έχει επιστρέψει μέχρι τώρα το Γκετί
- Ενεπίγραφη Βοιωτική στήλη του 4ου αι. π.Χ., από μαύρο πέτρωμα που φέρει εγχάρακτη παράσταση πολεμιστή και το όνομα ΑΘΑΝΙΑΣ.
- Αρχαϊκό αναθηματικό ανάγλυφο από τη Θάσο με παράσταση θεότητας και λατρευτών, που μάλιστα είχε κλαπεί δεκαετίες πριν από το μουσείο.
- Χρυσό μακεδονικό στεφάνι, που εκτιμάται ότι κατασκευάστηκε στο ίδιο εργαστήριο με το στεφάνι του Φιλίππου Β', το οποίο βρέθηκε στη Βεργίνα.
- Κόρη από παριανό μάρμαρο.
- Δύο τμήματα επιτύμβιου αναγλύφου, το βασικό κομμάτι του οποίου βρίσκεται στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου στην Αθήνα.
- Ενεπίγραφη στήλη, από τον Θορικό.